Nieves Neira, a autora do volume Neve de agosto que acaba de aparecer na colección Sentulo de Chan da Pólvora, publicou unha estremecedora crónica dos lumes que están arrasando unha das xoias do patrimonio etnográfico e natural de Galicia: O Courel. Un texto imprescindible para comprender a magnitude da traxedia.
“O lume [escribe a autora no seu artigo, publicado polo xornal El Progreso] arrasou o núcleo de Vilar e con el un dos lugares máis queridos da memoria do Courel, a casamuseo de Xan, un home entregado a preservar o patrimonio da serra. Os veciños choran esta perda e denuncian ter quedado sós fronte ao lume e que durante horas ningún medio se achegase a esta aldea para defendela das lapas.
Dor, raiba, impotencia. Palabras moi repetidas, pero non hai outras para dicir esta traxedia sen precedentes na serra. Se O Courel é un órgano vital de Galicia, esta aldea arrasada polas lapas é unha das súas arterias. E o é, sobre todo, por Xan de Vilar, un deses veciños que merecen levar o nome do lugar consigo. Durante toda a súa vida reuniu alí unha boa mostra do patrimonio etnográfico vencellado aos oficios tradicionais nun museo do que xa non queda nada. “Non se pode entender como pode arder unha aldea“, óese en todas partes. Tamén toda a serra pregunta por el, coma un laio, todos sufren polo que terá que estar el sufrindo, coma se o seu corazón estivese repartido en todas partes. E o está.
Xan de Vilar elaborou en madeira letreiros para os nomes de tantas das casas do Courel, restaurou a igrexa, demoucou castiñeiros propios e alleos, coidou da aldea e coidou da serra na que quixo resistir cando esta víase abocaba á emigración. Quen todo isto fixo tivo que esperar catro ou cinco horas para que algún servizo de emerxencia acudise a Vilar para salvar a súa casa, a súa que é de toda a serra, cando xa era tarde.
“Dende a tarde ata a noite non veu ninguén”, comenta Emilio, un dos dous veciños que non seguiron a indicación da Garda Civil de desaloxar o lugar para defender a aldea do lume. Cos ollos afectados polo fume, mira ao redor. Lograron salvar as súas casas, pero o resto, ardeu. Di que non pode entender como ocorreu isto. “Que facían as carrocetas no medio do monte, en lugar de estar protexendo unha aldea? Se o lume no monte é imparable!”, lamenta. Outros veciños tamén se levan as mans á cabeza: “Como é posible que vaia o río cheo de auga e non se poida derivar ás aldeas? como é posible que non haxa motobombas?”, comentan. Todo o mundo lamenta a falta de medios, de xestión, de previsión: “Non ten nome que as brigadas dos concellos non estean aínda en funcionamento. Se din que o lume é imparable, como non previron isto?”, escóitase.
VILAR. Ás sete da tarde, Emilio xa está canso de ir e vir da Fonte da Saúde, esa que tan ben arranxou Xan de Vilar, á súa casa, cun cubo de auga. Das casas que se manteñen sae algo de fume, e xa non teñen auga despois de que o incendio arrasase coas tuberías. A situación está desbordada na serra, nun caos total. “Aí había castiñeiros centenarios”, comenta, nese souto que non logrou parar o fume. Polo lado superior, sen embargo, unha plantación de piñeirosdemasiado próxima da aldea axudou a estendelo.
Nos últimos tempos, varias persoas de Galicia e do resto do Estado mercaron e restauraron vivendas no núcleo de Vilar. Tamén varios emigrantes, coma Emilio, rehabilitaron as súas casas, para voltar a serra ou pasar o verán.
El quedou na aldea e defendeuna, desoíndo as indicacións e xogando a propia vida. A forma na que se realizaron os desaloxos é outra das grandes críticas dos veciños. Non referida á ameaza, terriblemente real, da morte, senón pola falta de coordinación cos mozos dispostos a axudar ou a facilitar información necesaria, como a dos accesos ás tomas de auga. Ao final, teñen a sensación de que moitas aldeas quedaron soas ante o lume. En Santa Eufemia, de camiño, só había tres bombeiros chegados do Salnés. “Como van facer tres persoas fronte a este lume?” lamentaba alí un dos veciños. Ese abandono é a sensación que pesa nos ombros. “Estamos abandonados”, denuncian.
O ÚNICO VECIÑO. Durante moitos anos, durante moitos invernos, Xan de Vilar foi o único veciño da aldea. Como dicía Novoneyra nese poema que tanto se asoma hoxe a todas partes: “Onde só queda alguén pra aguantar dos nomes/ poño eu a ampla fronda/ a redroma dun castiñeiro”. No fondo, o que hoxe arde aquí é a agonía do rural, o que tanto teimou en denunciar cando se miraba para outro lado. Este fume que cubre hoxe O Courel é tamén unha cegueira.
Son moitas as direccións ás que apuntan as mans que hoxe claman ao ceo: a da plantación forestal de piñeiros entre O Courel, Quiroga, O Incio e a Pobra do Brollón, unha das máis grandes de Galicia e unha especie que é pirófita nun lugar que debera estar protexido e que hoxe é un só incendio; as temperaturas nunca vistas no Courel; a tormenta seca que sementou a serra de focos de lume o xoves pola noite; a xente, forzada a emigrar das aldeas sen alternativas; a falta de limpeza nos montes; pero tamén a falta de previsión, de inversión, de políticas, de medios. Un cambio climático, ecolóxico, social que, sen medidas, anuncia o mundo que vén como non se lle poña remedio. O mundo no que unha aldea, unha memoria, unha forma de vida, a fauna, a flora, un souto centenario ou un dos bosques máis biodiversos de Europa pode ser barrido polo lume en cuestión de segundos.
Pena, rabia, dor, impotencia. Non se entende como pode arder, nin como se pode deixar que arda, a memoria, a vida, a serra. O día, por desgraza, non acaba aquí. O lume esténdese”.
